1.0
PENGENALAN
Pada
zaman yang serba moden dan membangun ini, pelbagai jenis dan reka
bentuk pakaian telah terhasil dengan begitu menarik dan elegan sesuai
dengan keperluan si pemakainya. Namun dalam kepesatan industri
tekstil di negara ini pakaian tradisional yang ’evergreen’ tidak
diketepikan dan telah diadaptasikan dengan memasukkan elemen-elemen
yang baru sesuai dengan citarasa moden. Pakaian tradisional tidak
dilihat sebagai sesuatu yang ketinggalan zaman malah menunjukkan
identiti sesuatu bangsa atau kaum. Di Malaysia kita mempunyai
pelbagai kaum yang majoritinya terbahagi kepada 3 rumpun yang besar
iaitu Melayu, Cina dan India. Setiap kaum ini mempunyai adat resam,
budaya dan pakaian tradisi yang tersendiri. ’Tak lapuk dek hujan
dan tak lekang dek panas’ menjadi simpulan bahasa yang sesuai
dengan kegemilangan pakaian tradisional ini khususnya di Malaysia.
Jika kita susuri sejarah peradaban Kerajaan
Kesultanan Melayu Lama, pakaian merupakan
elemen penting untuk menunjukkan status si pemakainya. Pakaian yang
ditenun dengan emas dan berwarna kuning hanya dipakai oleh golongan
istana khususnya keluarga di Raja. Sementara golongan rakyat memakai
busana yang biasa sahaja. Ini disebabkan ketidakmampuan memiliki
pakaian tersebut atau ekonomi yang terhad. Begitu juga jika dilihat
dalam tatasusila kerajaan China dan India yang menetapkan pemakaian
yang berbeza antara raja, golongan pentadbiran dan rakyat. Ini
menunjukkan kepada kita pakaian dapat menentukan ciri-ciri budaya dan
status sesuatu bangsa. Namun pada hari ini fenomena itu telah
mengalami transformasi yang besar. Semua golongan mampu memilikinya
walaupun pada harga yang lebih mahal. Kedudukan dan status bukan satu
penghalang untuk memiliki pakaian yang dihajati.
1.1 OBJEKTIF
Penulis
melakukan kajian ini untuk melihat kepelbagaian pakaian tradisional
yang telah terhimpun begitu lama sejak berabad dulu. Dengan
mengenalpasti pakaian-pakaian ini kita
dapat mengetahui identiti sesuatu kaum yang terakam kemas pada
kesenian busana tersebut. Apatah lagi kewujudan pakaian tradisi ini
telah merakamkan pelbagai keunikan terhadap kemampuan penghasilnya
untuk menghasilkan busana yang klasik ini.
Pakaian
Tradisional Melayu kaya dengan motif bunga, daun dan alam, seperti
Baju Kurung Teluk Belanga dan Baju Kurung Johor yang menunjukkan
keunikan tersendiri. Manakala Pakaian Tradisi Cina kaya dengan elemen
warna merah dan oren yang melambangkan tuah dan kekayaan. Begitu juga
dengan Pakaian Tradisi India yang mementingkan elemen warna putih dan
merah terang untuk melambangkan identiti agamanya yang suci dan
berani.
Kesemua
adat resam dan pemakaian pakaian tradisional ini terangkum dalam skop
peradaban yang unik dan gemilang. Oleh itu, adalah menjadi
tanggungjawab kita untuk mengenalpasti identiti kita dan juga
identiti bangsa lain supaya kita dapat mengekalkannya untuk manfaat
generasi yang akan datang. Semoga kita dapat hidup dengan aman dan
harmoni di dalam sebuah negara yang maju, seperti kata Perdana
Menteri Malaysia iaitu ’’1 Malaysia’’.
1.2 RUANG LINGKUP TUGASAN
Kajian
ini dilakukan dalam ruang lingkup yang
lebih khusus iaitu berfokus kepada ’’Pakaian Tradisional
Masyarakat Melayu’’. Kajian ini meliputi pelbagai jenis pakaian
Melayu, sejarahnya (asal-usul contohnya dari negeri mana), ciri-ciri
yang ada pada pakaian tersebut dan proses menghasilkannya. Kajian ini
dijalankan, ekoran keperluan untuk mengkaji identiti bangsa sendiri
adalah penting sebelum mengenalpasti identiti bangsa lain. Kebudayaan
dan adat resam bangsa Melayu lebih luas jika dikaji mengikut rentetan
sejarahnya yang berabad lama. Sejarah pakaian tradisi Melayu ini
telah tersimpan dalam lipatan memori setiap individu. Ini kerana
pemakaian pakaian tradisi ini tidak terhenti pada sesuatu abad atau
tahun sahaja. Ianya merupakan proses kesinambungan dari satu abad ke
satu abad yang lain hingga sekarang. Namun yang pastinya pemakaian
pakaian tradisi merupakan satu elemen yang wajib khususnya bagi kaum
Melayu dalam pelbagai acara formal dan tidak formal.
1.3
DEFINISI KONSEP
Konsep
Pakaian Tradisional Masyarakat Melayu
boleh diklasifikasikan seperti berikut: Menurut Kamus Dewan Pelajar
Edisi Kedua Pakaian membawa
makna apa-apa sahaja yang dipakai di badan seperti baju dan seluar.
Manakala Tradisional bermaksud
bersifat atau bercorak tradisi; dan Masyarakat
merangkumi umat manusia, kelompok manusia, komuniti, bangsa, kaum,
suku, puak, kumpulan etnik, ras, orang ramai, khalayak ramai,
penduduk dan mujtamak. Konsep Melayu
pula adalah nama asal bangsa yang mendiami seluruh daerah Nusantara
di Asia Tenggara serta bahasanya, atau dikenali sebagai nama suku
bangsa terutama di Tanah Melayu. Jadi Konsep Pakaian Tradisi
Masyarakat Melayu merangkumi apa-apa sahaja yang dipakai oleh bangsa
atau kaum yang berasal dari suku bangsa dari Tanah Melayu dan
bersifat tradisi.
2.0
BAJU KURUNG TELUK BELANGA
Baju Melayu
yang biasa di pakai di Malaysia dan negara serantau biasanya
terbahagi kepada dua, iaitu baju Melayu potongan Teluk Belanga dan
potongan Cekak Musang. Baju Melayu Teluk Belanga biasanya lebih
terkenal di selatan Malaysia sementara potongan Cekak Musang di
kawasan tengah dan utara Malaysia. Potongan tersebut merujuk kepada
cara jahitan pada leher baju tersebut. Terdapat berbagai bentuk
sulaman yang dipadankan seperti Mata Lalat, Tulang Belut dan
sebagainya.
2.1 SEJARAHNYA
Baju kurung ini telah digunakan oleh
lelaki dan perempuan sejak 100 tahun dahulu. Telah diberi nama
sedemikian oleh Almarhum Sultan Abu Bakar iaitu Sultan Johor sempena
baginda bersemayam di Teluk Belanga. Baju ini juga dikenali sebagai
Baju Johor. Justeru itu, hingga ke hari ini baju tersebut dikenali
sebagai Baju Johor atau Baju Kurung Teluk Belanga. Baju
ini mula di perkenalkan di Teluk Belanga, Singapura dan tersebar luas
sebagai ciri khas Johor khususnya pada abad ke-19. Ia juga dikatakan
sejenis pakaian lelaki yang dikatakan direka oleh Sultan Abu Bakar
pada tahun 1866 untuk meraikan perpindahan ibu negeri Johor dari
Teluk Belanga di Singapura ke Johor Bahru. Walau bagaimanapun istilah
ini akhirnya menjadi ciri khas masyarakat Melayu hingga disebut
selengkapnya ‘Baju Melayu’.
2.2
CIRI-CIRINYA
Baju ini merupakan baju yang longgar
dan selesa dipakai oleh golongan dewasa. Pada zaman pemerintahan
Sultan Abu Bakar, baju ini telah dihasilkan dalam bentuk yang longgar
dan agak labuh hingga ke tengah betis. Selain itu, ia mempunyai pesak
yang kembang di kiri dan kanan badan. Penggunaan kekek gantung di
bahagian ketiak dengan lengan baju yang longgar dan lebar anggaran
sejengkal. Berdasarkan ciri-ciri baju ini ia mementingkan keselesaan
si pemakainya. Baju Melayu dijahit dalam
dua cara iaitu berpesak atau potongan moden atau dipanggil potongan
Cina. Di mana lengan baju tersebut disambungkan kepada badan baju.
Iaitu secara di sambung terus atau di jahitkan kebahagian lain yang
dinamakan pesak dan kekek.
2.3 CARA PEMBUATANNYA
Cara pembuatannya dengan menyambungkan
pesak, kekek dan lengan baju dengan badan baju menggunakan mesin
jahitan. Kemudian ianya dikelim dan dijahit sembat pula menggunakan
tangan secara manual tetapi dengan jahitan yang halus. Tepi lengan
dan kaki baju dilipat dan dijahit sembat juga secara manual. Leher
Baju Kurung Teluk Belanga dibuat bulat seperti bulan ( ia dipanggil
bulan-bulan) dan dibelah menurun di bahagian depan. Tepi lubang leher
dijahit menggunakan sulaman halus yang diberi nama ’’Tulang
Belut’’. Leher baju dibuat sedemikian untuk menguatkan jahitan
agar tidak mudah koyak dan kelihatan lebih menarik.
Pada leher baju pula, dikenakan sebutir kancing berlengkang.
Kancing ini biasanya berbentuk bulat dan diperbuat dari emas atau
perak dan bertatahkan permata. Seterusnya, di bahagian sebelah kiri
baju ini di bahagian pinggang atau rusuk baju disediakan poket kecil.
Kegunaannya untuk menyimpan sapu tangan kecil atau barangan yang
halus sahaja. Pada kebiasaannya, baju kurung ini dipakai dengan kain
sarung yang diikat berombak-ombak di rusuk sebelah kiri atau kanan
yang juga dikenali sebagai ’’ombak mengalun’’. Manakala
kepala kain diletak di sebelah belakang. Cara
memakai baju juga terdapat perbezaan dimana bagi baju Melayu Teluk
Belanga biasanya sampin dipakai diluar baju.
Inilah kesenian yang kekal dan masih digunakan hingga sekarang. Namun
perubahan zaman telah merubah sedikit bentuk klasikal yang terdapat
pada pakaian ini.
3.0
BAJU CEKAK MUSANG
3.1 SEJARAHNYA
Baju Melayu merupakan pakaian lelaki
Melayu dan ia terdiri dari dua jenis iaitu Baju Kurung Teluk Belanga
ataupun Baju Cekak Musang. Baju ini biasanya dipakai semasa
menghadiri majlis-majlis perkahwinan, kenduri-kendara dan juga bagi
menunaikan Sembahyang Jumaat. Selain itu ia
juga amat sesuai dipakai pada Hari Raya dan juga majlis-majlis rasmi.
Pemakai Baju Melayu kelihatan lebih berseri apabila ia mengenakan
samping dan songket. Pada acara-acara biasa seperti kenduri-kendara
dan Sembahyang Jumaat, ia dipakai bersama kain pelekat atau kain
tenun sutera.
3.2
CIRI-CIRINYA
Istilah
ini berhubung langsung dengan pola lingkaran leher baju, tengkuk
‘cekak’ tinggi atau leher tegak empang leher. Pengertian ‘cekak
musang’ merakamkan imej alami untuk leher baju yang bercekak tinggi
berdiri (2.5cm) melingkari leher. Ukuran ditentukan oleh lingkaran
(bulat) yang dibuat dengan ibu jari lain yang bertemu hujungnya.
Cekak Musang berbentuk seperti leher baju India hanya bahagian
penutup atau rumah butangnya bertindan. Baju ini mula dipakai di
Johor ketika pemerintahan Sultan Ibrahim Ibni Sultan Abu Bakar, baju
Melayu Cekak Musang baju di dalam sampin.
Baju Kurung Cekak Musang
adalah sama dengan Baju Kurung Teluk Belanga kecuali pada bahagian
lehernya. Leher baju kurung cekak musang
ada kolar. Kolar tersebut hanya selebar satu jari dan kedudukannya
menegak. Pada bahagian hadapan kolar ada bukaan panjang yang
berkancing. Biasanya ada satu kancing pada kolar dan dua atau tiga
lagi kancing pada bukaannya. Butang emas atau emas berbatu permata
digunakan sebagai pengancingnya. Kancing yang paling terkenal ialah
kancing emas yang dipanggil garam sebuku dan kancing berbatu permata
yang dikenali sebagai kunang-kunang sekebun.
4.0 BAJU KEBAYA PANJANG
4.1
CIRI-CIRINYA
Walaupun wanita Johor terkenal dengan baju kurung, tetapi dalam acara
majlis, mereka muncul juga dengan memakai kebaya, sebagai warisan
daripada Kerajaan Johor-Riau. Pola baju belah panjang ini masih
bersifat ‘mengurungkan’ anggota badan. Secara tradisi potongannya
labuh sehingga buku lali. Cuma bezanya ia berbelah dan berpesak di
hadapan baju ini, umumnya dipakai sebagai pakaian di luar rumah atau
upacara rasmi. Baju belah panjang ini terkenal di Melaka, Perak,
Selangor dan Kedah-Perlis. Baju kurung belah ini kemudiannya dikenali
sebagai ‘baju panjang’ dan ‘kebaya panjang’. Tradisi ini
berkembang menjadi kebaya dan bertangan panjang berpesak lurus di
hadapan, berkekek dan berbelah dada yang ditutup dengan kancing atau
kerongsang tiga.
Baju kebaya dipakai oleh wanita Melayu.
Ada dua teori tentang asal baju kebaya. Satu mengatakan perkataan
'kebaya' itu berasal daripada perkataan Arab habaya
yang bermaksud pakaian labuh yang berbelah di hadapan. Satu lagi
mengatakan pakaian seumpama ini dibawa oleh Portugis ke Melaka, maka
sebab itulah kebaya telah lama dipakai di Melaka; bukan sahaja oleh
wanita Melayu tetapi juga oleh wanita Cina Peranakan (Baba) dengan
sedikit perbezaan dalam potongan dan gaya memakainya.
5.1 CIRI-CIRINYA
Baju kebaya yang asal direka labuh hingga ke paras
lutut ataupun lebih. Tangannya panjang dan
lebar. Bahagian badannya mengikut potongan badan dan melebar ke bawah
bermula dari bahagian punggung. Bahagian hadapannya pula berbelah dan
berkolar sampai ke kaki baju. Bahagian yang berbelah ini disemat
dengan tiga kerongsang berasingan atau yang berangkai dengan rantai
halus. Kerongsang ini dikenali sebagai ibu dan anak kerongsang.
Kerongsang yang besar dan di atas sekali dipanggil ibu dan dua lagi
yang kecil dan dipakai bawah kerongsang ibu dipanggil anak.
Kebaya ada pelbagai gaya. Contohnya di Selangor,
kebayanya tidak berkolar. Di Perak pula lengan kebayanya sangat lebar
berbanding dengan kebaya di negeri-negeri yang lain. Di Pahang pula,
baju kebayanya yang dikenali sebagai baju Riau Pahang mempunyai leher
berkolar dan berkancing seperti baju kurung cekak musang tetapi
bahagian hadapannya juga berbelah seperti baju kebaya yang lain;
malah turut dipasangkan kerongsang di bawah kancingnya yang berbutang
itu. Baju kebaya sesuai untuk pakaian harian dan juga pakaian
pengantin. Bagi pakaian harian, baju kebaya sesuai diperbuat daripada
kain kapas dan baldu atau sutera (bagi yang berada) dan dipadankan
dengan kain sarung. Selendang hanya dikenakan apabila keluar rumah.
Bagi pengantin pula, baju kebayanya diperbuat daripada songket dan
sepasang dengan kain sarungnya. Selendangnya juga diperbuat
daripada songket.
6.0 BAJU KURUNG
6.1 SEJARAHNYA
Baju kurung dianggap popular dan dipakai oleh
lelaki dan perempuan. Perbezaannya terletak pada bahagian kocek iaitu
lelaki mempunyai tiga kocek manakala perempuan mempunyai satu kocek
serta perbezaan daripada segi pemakaian. Pengertian kurung secara
tidak langsung telah membawa erti ‘mengurung atau menutup’
anggota tubuh. Cara ini menepati konsep pakaian cara Melayu setelah
kedatangan Islam sehinggalah istilah
‘kurung’ diertikan sebagai baju yang selesa dan longgar, labuh
atau panjang. Sehingga disebut dengan berbagai-bagai nama misalnya
‘baju kurung bernyawa’ walaupun mempunyai pelbagai nama namun
baju kurung telah menampilkan ciri-ciri yang tersendiri.
6.2
CIRI-CIRINYA
Baju yang dipakai oleh lelaki labuhnya adalah
separas punggung, alas lehernya lebar dan mempunyai tiga kocek iaitu
di dada kiri, di dada kanan dan di bahagian bawah hadapan baju,
manakala baju kurung yang dipakai oleh kaum wanita pula labuhnya
hingga ke lutut dengan satu kocek di dada kiri atau pun tanpa kocek.
Kaum lelaki memakai baju ini dengan seluar panjang samada seluar
Acheh atau Seluar Panjut. Kaum wanita pula memadankannya bersama kain
samada kain dari jenis batik, songket atau sutera. Kain ini pula
diikat dengan ikatan yang bernama ombak mengalun, iaitu dengan
lipatan-lipatan yang letaknya di rusuk kanan atau kiri. Kepala
kain sarung lazimnya diletakkan ke belakang apabila dipakai dengan
baju kurung ini.
Pada masa dahulu, wanita Johor memadankan baju kurung dengan kain
dagang luar, iaitu sehelai kain sarung yang pada asalnya digunakan
sebagai kain kelubung untuk menudung kepala dan berlindung dari
cahaya matahari apabila keluar berjalan. Kain dagang luar ini
dikenakan di pinggang seperti kain samping lelaki dengan
ombak-ombaknya di bawa ke rusuk kiri dan disaukkan pada lengan atau
dipegang dengan tangan. Kain mantul, iaitu sehelai selendang pendek
yang bertekat dengan kelingkan emas biasanya akan disangkutkan ke
bahu apabila si pemakai mengenakan baju kurung dengan kain dagang
luar ini. Walaubagaimanapun, baju kurung pada hari ini tidak lagi
dipakai dengan kain-kain tradisional sebegini yang lazimnya hanya
digunakan oleh masyarakat Melayu zaman dahulu.
7.0 BAJU KURUNG KEDAH
7.1 SEJARAHNYA
Baju kurung Kedah dipercayai berasal dari selatan Thailand di mana
wanitanya kini memakai baju berleher potongan bujur sireh. Ianya
dikenakan bersahaja, ketika bekerja di rumah sebagai pakaian harian.
Baju kurung Kedah selalunya diperbuat daripada kain kapas yang
berbunga kecil ataupun kain nipis yang jarang dan keras. Baju ini
dipadankan dengan kain batik sarung atau pelikat yang diikat ke depan
dengan motif kepalanya di hadapan.
8.0 PAKAIAN BATIK
Pakaian batik Malaysia adalah kehalusan seni
rekaan yang mempamerkan kreativiti ketinggian seni kebudayaan
Malaysia khususnya masyarakat Melayu. Pembuatan pakaian ini secara
luasnya terdapat di negeri Kelantan dan Terengganu. Pembuatannya yang
rumit membuatkan harganya sedikit mahal berbanding dengan baju-baju
tradisi yang lain. Pemakaian baju batik telah banyak diketengahkan
dalam acara rasmi seperti perasmian sesuatu majlis dan pelbagai
majlis bukan rasmi. Dewasa ini, kerajaan telah mewajibkan pemakaian
baju batik di setiap jabatan kerajaan pada setiap hari Khamis untuk
memberi sokongan terhadap industri batik. Ini menunjukkan baju batik
telah menjadi sebahagian baju tradisi yang terus diwarisi.
8.1 SEJARAHNYA
Sejarah pemakaian batik di Malaysia telah bermula
sejak abad ke-15, batik telah banyak menerima pengaruh secara
langsung dari daerah-daerah lain di Kepulauan Melayu seperti Pulau
Jawa. Sejarah telah mencatatkan bahawa Indonesia adalah pembuat batik
yang utama sejak abad ke12. Ini diikuti
oleh Malaysia. Pemakaian baju batik amat sinonim dengan wanita yang
dikaitkan dengan sikap seorang wanita yang lemah lembut dan bersopan
santun. Ini dibuktikan oleh sejarah di mana batik telah dipakai oleh
golongan wanita sejak 200 tahun yang lalu. Dalam masyarakat Malaysia,
pemakaian batik telah meluas digunakan sebagai kain sarung, baju
kemeja dan baju kurung.
8.2 CIRI-CIRINYA
Baju batik
mengadaptasikan pelbagai jenis batik antaranya Batik Lukis dan Batik
Cap. Batik Lukis mempunyai corak yang menarik dan unik. Ia dihasilkan
mengikut kreativiti dan kemahiran pelukis. Warna yang selalu
dihasilkan adalah warna putih dan hitam. Batik Cap lebih seragam.
Coraknya berulang-ulang dan corak yang selalu kita lihat ialah pada
kain sarung. Kain sarung amat popular di kalangan wanita –wanita
Melayu. Batik sarung ini di pakai sebagai pakaian seharian atau kain
basahan. Biasanya kain ini hanya dijahit di bahagian tepi kain untuk
menyambungkan kedua-dua bahagian. Batik lepas pula adalah lebih
panjang dan tidak perlu dijahit apabila hendak dipakai. Batik lepas
juga digunakan oleh si ibu untuk menggendong anak apabila keluar
bekerja di sawah.
Corak batik lepas tiada berkepala dan warnanya
juga senada. Kain batik lepas dipakai oleh wanita ketika menghadiri
majlis-majlis rasmi yang dipadankan dengan kebaya. Terdapat
pelbagai corak tradisional Melayu yang sering dilakar pada batik
ialah bunga, seperti Bunga Pecah Lapan, Bunga Berbaling, Tampuk
Manggis, Sula Bakung, Daun Keladi dan sebagainya.
8.3 CARA-CARA PEMBUATANNYA
Bahan-bahan utama yang digunakan untuk
menghasilkan batik ialah kain, lilin,
canting, blok untuk mengecap, pewarna, kanji dan soda. Penyediaan
perlu dilakukan sebelum membuat batik antaranya meja yang tinggi
separas pinggang. Meja ini dialas dengan kelopak batang pisang yang
berupaya menyerap lilin yang dicetak pada permukaan kain. Kemudian
sebuah kuali yang berisi lilin cair diletakkan berhampiran pelukis.
Sebuah kuali lagi disediakan untuk mendidihkan air bagi proses
menanggalkan lilin.
Proses seterusnya ialah mencanting, kain yang
direntang akan dicorakkan menggunakan canting.
Proses mencanting adalah sebagai melakar semula dengan cecair lilin
bagi memudahkan proses mewarna. Seterusnya proses mewarna,
corak-corak yang dilakar akan diwarnakan dengan menggunakan cat air,
kemudian dikeringkan di dalam bilik khas selama satu hari. Selepas
kering, kain akan dimatikan warnanya dengan direndam di dalam larutan
sodium silicat selama 6-12 jam. Kemudian kain direbus dengan larutan
soda untuk menghilangkan lilin. Akhir sekali kain dicuci dengan air
bersih dan dikeringkan di bawah cahaya matahari.
9.0
CELANA
Pada masa dahulu, lelaki golongan istana
dan golongan berada memakai seluar yang besar dan longgar yang
dikenali sebagai kain seluar, seluar Aceh atau seluar Lambok. Kain
seluar ada yang pendek dan ada yang panjang. Kain seluar yang pendek
hanya separas lutut dan biasanya dipakai untuk bersantai di rumah.
Kain seluar yang panjang pula adalah separas betis dan digunakan
ketika keluar rumah atau ke majlis rasmi. Kaki dan pinggang kain
seluar sangat lebar. Kain seluar terdiri daripada lapan
bahagian yang dicantumkan. Empat bahagian yang di tengah
berfungsi sebagai kekek supaya selesa dipakai. Kain seluar dipakai
seperti memakai samping; melipat ke hadapan (box-pleat) dan
menggulungnya atau mengikatnya dengan tali pinggang.
Kain seluar
dilengkapi dengan satu poket. Poket dibuat pada bahagian hadapan
sebelah kiri seluar (bukan pada kekeknya). Kain seluar diperbuat
daripada sutera yang berwarna-warni dari kain songket emas atau
perak. Bahagian yang paling banyak bunga
songketnya ialah bahagian hujung kaki dan bukaan poket. Satu lagi seluar yang kerap dipakai
ialah seluar panjang atau seluar panjut. Seluar panjang juga lebar
bahagian pinggangnya. Pada kelepet pinggang seluar panjang ada lubang
kecil bagi memasukkan pita atau tali pinggang yang digunakan untuk
memanjut seluar ini. Seluar panjang terdiri daripada empat bahagian
sahaja kerana seluar panjang tidak berkekek seperti kain seluar. Kaki
seluar panjang menirus ke bawah. Pada bahagian sisi kaki seluar
panjang ada bukaan yang dipasangkan butang. Biasanya lima atau enam
butang digunakan. Panjang seluar ini mencecah buku lali.
10.0 KAIN SARUNG
Kain sarung Melayu terdiri daripada sebidang kain
lebar yang dicantumkan kedua-dua hujungnya. Kain
sarung diperbuat daripada benang kapas dan sutera. Ada juga kain
sarung yang diperbuat daripada tenunan songket. Biasanya kain sarung
songket hanya dipakai apabila ada majlis rasmi atau sebagai pakaian
pengantin. Kaum lelaki memakai kain sarung dengan baju Melayu. Kain
sarung dilipat ke hadapan (dari sisi kiri dan kanan; box-pleat) dan
digulung. Kaki kain dilepaskan hingga ke buku lali, Jika kain sarung
dipakai bersama-sama seluar, kaki kain sarung disingkatkan hingga ke
paras lutut dan menjadi samping. Kaum wanita memakai sarung bersama-sama baju kurung atau baju kebaya.
Kain sarung diikat atau dililit di pinggang. Kaum wanita mengikat
sarung dengan pelbagai cara. Iaitu dengan cara membuat satu lipatan
yang ditindan ke hadapan badan, atau dengan lipatan-lipatan kecil
yang dikumpulkan pada salah satu sisi badan; dikenali sebagai ombak
mengalun. Untuk mengemaskan atau memastikan kain sarung tidak
terlucut, tali pinggang atau pita kain digunakan untuk mengikatnya.
Kepala kain atau bahagian yang pada kain itu dihalakan ke belakang.
Ada dua sebab mengapa kain itu dipakai di belakang, pertama, untuk
memastikan bahagian itu terserlah; tidak termasuk ke lipatan kain
(pada bahagian depan) dan kedua, supaya kelihatan sopan apabila
membelakangkan orang di mana kepala kain yang cantik itu menjadi
tarikan kepada orang yang membelakangkan. Kaum wanita juga memakai sehelai lagi kain sarung
di atas bajunya. Kain sarung ini dipakai dengan tiga cara. Cara
pentama dipanggil dagang luar. Dalam cara ini, kain sarung dikumpul
di sisi badan dan disauk dengan tangan. Kepala kain dihalakan ke
belakang. Cara yang kedua dipanggil kain tudung. Dalam cara ini, kain
sarung dipakai menyelubungi kepala. Tujuannya ialah untuk melindungi
si pemakai daripada cuaca panas. Kepala kain diletakkan di atas
kepala. Cara yang ketiga pula dipanggil kain selempang. Dalam cara
ini, kain sarung dikedut menjadi gelungan dan diselempangkan di bahu.
Kepala kain diletakkan di hadapan badan.
11.0 SAMPING
Samping mirip seperti kain sarung,
bezanya cuma samping lebih pendek daripada kain sarung. Samping
dipakai oleh kaum lelaki Melayu bersama-sama baju Melayu dan seluar
panjang. Samping diikat di pinggang di sebelah luar, di atas baju dan
seluar. Bahagian kaki samping dilepas hingga ke lutut atau betis. Samping dipakai dengan cara melipat sisi kiri dan sisi kanannya
supaya bertindan di tengah-tengah di hadapan badan (box-pleat).
Kemudian bahagian yang bertindan itu digulung atau dikemaskan dengan
tali pinggang ataupun bengkong. Selain daripada cara yang disebutkan
di atas, samping juga dipakai dengan pelbagai gaya supaya lebih
menarik. Antaranya ialah dengan cara melipat-lipatnya di sisi badan
dan menyimpulnya dengan simpulan seperti tanduk atau bunga,
mengikatnya dengan tali pinggang atau bengkong. Jika tali pinggang
digunakan, pending dipasangkan menjadi kepala tali pinggang supaya
nampak lebih kemas dan lebih hebat.
Pada asalnya samping lelaki adalah panjang hingga ke buku lali dengan
bahagian hadapannya disingkatkan bagi menampakkan seluar di bahagian
dalamnya. Kini samping yang lebih pendek; kakinya hingga ke paras
lutut lebih digemari kerana lebih ringkas dan lebih selesa dipakai.
Di sesetengah tempat, di Johor misalnya, samping dipakai oleh kaum
lelaki di sebelah dalam di bawah baju kurung Teluk Belanga mereka.
Samping yang dipakai dengan cara ini dipanggil kain samping dagang
dalam.
12.0 SELENDANG
Selendang biasa adalah lebih kecil dan lebih nipis daripada selendang
panjang. Bagaimanapun corak selendang biasa lebih digemari kerana
lebih ringkas dipakai. Selendang biasa dipakai dengan
menyangkutkannya di atas satu bahu ataupun kedua-dua bahu; menutupi
kepala dan bahu; diselempang di bahu kemudian melintasi badan dan
diikat di pinggang; disangkut di bahu dengan hujung yang di belakang
diselempangkan di belakang badan dan disangkutkan pada tangan (hujung
yang satu bagi dilepaskan dihadapan badan) dan pelbagai cara lagi.
Selendang biasa diperbuat daripada tenunan sutera
yang sudah menjalani proses ikat dan celup atau dikenali dengan nama
kain limar. Sisi selendang biasa dikemaskan dengan tenunan benang
emas. Kadang-kadang selendang ini juga disongket atau disulam dengan
bunga emas. Di Kelantan, selendang biasa dipakai oleh kaum wanita
sebagai kain kemban semasa mengenakan pakaian Cik Siti Wan Kembang.
Selendang biasa juga turut digunakan dalam upacara
lenggang perut iaitu upacara yang
dibuat ketika wanita mengandung tujuh bulan.
13.0 RUMUSAN
Pada umumnya, adat resam budaya yang kita bina
sejak berabad lama perlu dikekalkan dan dipelihara untuk
kesinambungan generasi akan datang. Masyarakat
Melayu menitikberatkan keperibadian luhur dan murni, serta dibekalkan
dengan pakaian tradisi untuk melindungi anggota badan. Justeru itu,
perkara ini perlu diteruskan sebagai satu usaha memelihara pakaian
tradisional masyarakat Melayu agar terus dikenali sejajar dengan
perkembangan dunia fesyen tanahair. Walaupun persaingan dunia
peragaan dan busana telah berkembang pesat, tetapi permintaan
terhadap pakaian tradisional Melayu masih mendapat tempat di hati
masyarakat kita. Ini bertepatan dengan peribahasa Melayu yang
berbunyi ’Tak lekang dek panas dan Tak lapok dek hujan’. Semoga
kegemilangan pakaian tradisional Melayu akan terus terpelihara dan
berterusan dari satu generasi ke generasi akan datang.